Chibage

(runangakatsva kubva kuGungutsi)

Chibage (maize or corn in English) chinorimwa kuno kuchamhembe kweAfrica kwachinova ndicho kudya kunodyiwa mazuva mazhinji neruzhinji rwemhuri dziri kuno. Chibage chizhinji chinogayiwa kuita hupfu chodyiwa seSadza; chimwewo ndicho chinogochewa; kukangiwa nokubika manhuchu nemangayi.

Zea mays "fraise"
Zea mays "Oaxacan Green"
Zea mays "Ottofile giallo Tortonese”

Mamwe mazita anoreva chibage ndeaya: mabarwe, chibere, mabagwe, bonore kana mabonore.

  • Kawawa imhando yechibage inoshandiswa kukanga popcorn.
  • Butu, mabutu, mbwizhu kana guva (bran of grain - stamped or milled). Zvichida ndipo panobva zita rokuti Ruguva?
  • Chibage musikana akashata pachiso... Muenzaniso, Fadzai chibage.
  • Gwere kana magwere (Maize, mealies) zvinoreva chibage. Izwi rokuti gwere rinokwanisa kureva muguri wese wechibage kana tsanga imwe.
  • Tsuri kana nhungo (Maize seedling).
  • Buro (heap of threshed grain) apa kureva murwi wechibage chakapurwa kana kutonongorwa.
  • Mudede zvinoreva chibage chinyoro chave kuda kusvika pakusimba kwekuti chidyiwe.
  • Dzadza kana madzadza (young green mealie nearly mature) zvichireva mudede.
  • Muchekechera, ngara, kana ngarara - apa kureva mupunga wechibage.

Chibage ndiMabrijo

Munhu akashata

Kukohwa Chibage chinjirudza

  • Kubvumbura (de-husk i.e. separate bran from meat of maize or sorghum).

Tinotyora chibage mumunda, ndokuchifurura nokuchiisa pamurwi kuti chiome. Chikaoma chinopurwa chova musvo. Musvo unorongedzerwa mudura. Kana hwodikwa upfu, wovazhwa musvo nokudururirwa muduri. Zvino wodzvurwa kuti usvokotorwe maunwa. Wozodururirwa murusero kuti ubvumburwe. Zvino wozosara dzava shoro. Shoro dzogayiwa dzichiva upfu: we break off a maize cob in the field, peel off its outer cover and put it on a heap to dry. When the cobs are dry they are threshed and become grains. The grain is put into its proper place in the storage bin. When meal is wanted, grain is poured into the mortar. Then it is pounded in the mortar to remove the skin from each grain. Next it is poured into a winnowing-basket to separate the husks from the meat of the grains. What is left is crushed maize. Crushed maize is ground into meal.

Mamwe Mazwi chinjirudza

Kurerurtsa Mutauro chinjirudza

  • Hanu kana haro (Space between two objects). Siya hanu inoita mainjisi mapfumhamwe kana uchidyara chibage: leave a space of nine inches between the drills when planting maize.

Mitauro yeBantu chinjirudza

  • Swahili vanoti ngara (young cob) kureva chibage chichangotanga kuita muguri. VaChewa vanoti ngala (cluster of grain - head).
  • MaZulu vanoti imasa (white Natal maize) kureva chibage chichena. VaKongo vanoti masa (corn, maize) kureva chibage.
  • Nyungwe vanoti ngalangala (n. corn silk) kureva ngarara. VaZigula vanoti magombo (cob of maize after the maize has been rubbed off) iguri watonongorwa.
  • Lunyoro vanoti ibere (n. head of maize) kureva muguri wechibage. VaWabo vanoti naamabedde (n. maize) kureva chibere.
  • Kikuyu vanoti mbembe (corn, maize) kureva chibage. Kimbundu vanoti disa kana masa (n. corn, maize) kureva chibage.
  • VaDigo vanoti matsere (maize) kureva chibage. VaMambwe vanoti cisaka (corn, maize) kureva chibage.
  • Lubwisi vanoti mukusa (n. Maize) kureva chibage.